“ဒီတစ်ပတ် ကမ္ဘာကြီး ဘာထူးလဲ။” (ဇန်နဝါရီ ၈ မှ ၁၃ ရက်အထိ)

---

ဒီတစ်ပတ်(ဇန်နဝါရီ ၈ မှ ၁၃ ရက်အထိ)အတွင်း ကမ္ဘာ့သတင်းတွေထဲ တစ်ကမ္ဘာလုံးက စောင့်ကြည့်နေတဲ့ ထိုင်ဝမ်သမ္မတရွေးကောက်ပွဲသတင်း၊ ပင်လယ်နီထဲ သောင်းကျန်းနေတဲ့ ဟူသီသူပုန်တွေကို အမေရိကန်-အင်္ဂလန် ပူးပေါင်းဝေဟင်စစ်ဆင်ရေးဆင်နွှဲတဲ့သတင်း၊ ဂါဇာထဲက အစ္စရေးလုပ်ရပ်တွေအတွက် ICJ မှာကြားနာ၊ အီကွေဒေါ ပြည်တွင်းပဋိပက္ခသတင်းတွေက ထိပ်တန်းရောက်ခဲ့ပါတယ်။

****************************************

 

“တစ်ညတာ ဟူသီ စစ်ဆင်ရေး”

 

အရှေ့အလယ်ပိုင်း ပင်လယ်နီဒေသထဲ သောင်းကျန်းနေတဲ့ ဟူသီသူပုန်တွေရဲ့ဌာနချုပ်အပြင် အခြေစိုက်နေရာတွေကို အမေရိကန်-ဗြိတိန် ပူးပေါင်းလေတပ်က ဇန်နဝါရီ ၁၁ ရက် ကြာသာပတေးနေ့ တစ်ညလုံး ဝေဟင်စစ်ဆင်ရေးဆင်နွှဲခဲ့ပါတယ်။

 

အမေရိကန်နဲ့ ဗြိတိန်တို့ဟာ ယီမင်နိုင်ငံထဲက ဟူသီတွေရဲ့ စစ်ရေးပစ်မှတ် ၆၀ ကျော်ကို ဝေဟင်က လေကြောင်း တိုက်ခိုက်တာတွေ လုပ်ခဲ့သလို၊ ပင်လယ်ပြင်ကနေလည်း ပစ်ခတ်မှုတွေ ပြုလုပ်ခဲ့ပါတယ်။

 

ဟားမက်စ်စစ်သွေးကြွတွေလို အီရန်ကျောထောက်နောက်ခံပေးထားတဲ့ ယီမင်က ဟူသီသူပုန်တွေဟာ ပင်လယ်နီထဲ ဖြတ်သန်းနေကြတဲ့ နိုင်ငံတကာ ကုန်တင်သင်္ဘောတွေကို တိုက်ခိုက်နေတာကို တုံ့ပြန်တဲ့အနေနဲ့ အမေရိကန်နဲ့ ဗြိတိန်တို့က အခုလို စစ်ရေးအရ အရေးယူမှုပြုလုပ်ခဲ့တာပါ။

 

ဒီပူးပေါင်းစစ်ဆင်ရေးနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဗြိတိန်နဲ့ အမေရိကန်အထွဋ်အထိပ်တွေက အခုလို မှတ်ချက်ခဲ့ပေးကြပါတယ်။

ဗြိတိန် ဝန်ကြီးချုပ် ရီရှီဆူနက်က “လိုအပ်လို့ အကန့်အသတ်နဲ့ လုပ်ခဲ့တဲ့ခုခံကာကွယ်ရေး” လို့ ပြောသလို အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သမ္မတ ဂျိုး ဘိုင်ဒင်ကလည်း “နိုင်ငံတကာ စီးပွားရေး လွတ်လွတ်လပ်လပ် စီးဆင်းရေးကို ကာကွယ်ဖို့” လို့ မှတ်ချက်ပြုကြပါတယ်။

 

ယီမင်သူပုန်တွေက ဟားမက်စ်ကို ဆက်ထောက်ခံနေမှာဖြစ်သလို ပင်လယ်နီဒေသထဲ အစ္စရေးဘက်ကို သွားလာနေတဲ့သင်္ဘောတွေကို ဆက်လက်တိုက်ခိုက်နေဦးမယ်လို့ ဆက်ပြောပါတယ်။

 

အခုလုပ်ရပ်အတွက် အမေရိကန်နဲ့ ဗြိတိန်အနေနဲ့ တန်ပြန်သက်ရောက်မှုတွေရှိလာမယ်လို့ ဟူသီသူပုန်တွေက ကြိမ်းဝါးပါတယ်။

 

အဲဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဟူသီခေါင်းဆောင် မိုဟာမက်ဒ် အယ်လ်-ဘူခါအီတီက “အမေရိကန်နဲ့ ဗြိတိန်တို့အနေနဲ့ ယီမင်ထဲ ကျူးလွန်တာဟာ သူတို့ သမိုင်းတလျှောက် အရူးမိုက်ဆုံးနဲ့ အမှားယွင်းဆုံး လုပ်ရပ်ဖြစ်တဲ့အကြောင်း မကြာခင် သိစေရမယ်” လို့ သတိပေးလိုက်ပါတယ်။

 

ဟူသီဘက်က အတည်ပြုချက်အရ အမေရိကန်နဲ့ ဗြိတိန်တို့ရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုကြောင့် ဟူသီတိုက်ခိုက်ရေးသမား ၅ ယောက်သေဆုံး၊ ၆ ယောက် ဒဏ်ရာရ ခဲ့တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ အီရန်ဘက်ကတော့ အမေရိကန်နဲ့ ဗြိတိန်တို့ရဲ့ လုပ်ရပ်ဟာ နိုင်ငံတစ်ခုရဲ့ အချုပ်အခြာ ပိုင်နက်ကို ပြောင်ပြောင်တင်းတင်း ချိုးဖောက်တာပဲလို့ ပြောပါတယ်။

****************************************

 

 

“တောင်အာဖရိကရဲ့ အစ္စရေးအပေါ်စွဲထားတဲ့အမှု ICJ စတင်ကြားနာ”

 

အစ္စရေးရဲ့ ဂါဇာထဲ ဟားမက်စ်စစ်သွေးကြွတိုက်ဖျက်ရေး စစ်ဆင်ရေးတွေအပေါ် လူမျိုးတုန်းသတ်ဖြတ်မှု ဂျီနိုဆိုက်မြောက်တယ်ဆိုပြီး တောင်အာဖရိကနိုင်ငံက စွဲဆိုထားတဲ့အမှုကို သည်ဟေ့ဂ်မြို့အခြေစိုက် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ တရားရုံးတော်(ICJ)မှာ ဒီတစ်ပတ် ကြာသာပတေးနေ့က စတင်ကြားနာခဲ့ပါတယ်။

 

အစ္စရေးဘက်ကတော့ ဒီကြားနာမှုဟာ အခြေအမြစ်မရှိတဲ့ စွပ်စွဲချက်တွေလို့ တုံ့ပြန်ပါတယ်။ ဂါဇာထဲ အစ္စရေးရဲ့စစ်ရေး လုပ်ဆောင်မှုတွေ ချက်ချင်းရပ်ဖို့ ICJ ရုံးတော်အနေနဲ့ ချမှတ်ပေးဖို့ တောင်အာဖရိကနိုင်ငံက တောင်းဆိုထားပါသေးတယ်။

 

အောက်တိုဘာ ၇ ရက်နေ့ ဟားမက်စ် ကျူးလွန်ခဲ့တဲ့ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုတွေအတွက် တုံ့ပြန်တာဆိုပြီး သူတို့ လုပ်ရပ် မှန်ကြောင်း အစ္စရေးအနေနဲ့ ပြောလို့ မဖြစ်နိုင်ပါဘူးလို့ တောင်အာဖရိက တရားရေးဝန်ကြီး ရော်နယ် လာမိုလာက ပြောပါတယ်။

 

နောက်ပြီး တရားလို တောင်အာဖရိကက အောက်တိုဘာ ၇ ရက် အစ္စရေးကျူးကျော်တိုက်ခိုက်ခံရမှုအပေါ် ရှုပ်ချတယ်လို့ပြောပေမယ့် ဒီအကြောင်းပြချက်ဟာ ဂျီနိုဆိုက်ဆိုင်ရာ နိုင်ငံတကာပဋိညာဉ်ကို ချိုးဖောက်ခွင့် မရှိပါဘူး” လို့ ဆိုပါတယ်။

 

ဂါဇာထဲ အစ္စရေး ကျူးလွန်နေတာတွေဟာ လူမျိုးတုန်း သတ်ဖြတ်မှု ဂျီနိုဆိုက်အထိ မြောက်တယ်ဆိုပြီး တောင်အာဖရိကနိုင်ငံရဲ့ တရားစွဲဆို လျှောက်ထားမှုကို ကုလသမဂ္ဂရဲ့ အမြင့်ဆုံး တရားရုံး ICJ ရှေ့မှောက်မှာ ဗုဒ္ဓဟူး၊ ကြာသာပတေးနေ့တွေမှာ ကြားနာခဲ့ပါတယ်။

 

ကြာသာပတေးနေ့မှာတော့ အစ္စရေးဘက်က ချေပေချက်တွေပေးခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီထဲ အစ္စရေး နိုင်ငံခြားရေး ဝန်ကြီးဌာနရဲ့ ဥပဒေ အကြံပေး တဲလ်ဘက်ကာက အချက်အလက်အမှားတွေနဲ့ အစ္စရေးကို ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိပုံဖျက်တာလို့ တုံ့ပြန်ပါတယ်။

 

တောင်အာဖရိကနိုင်ငံက ICJ ထံ ဂါဇာထဲ တိုက်ခိုက်နေမှုတွေကို တားဆီးပေးဖို့၊ ပါလက်စတိုင်းအရပ်သားတွေကို ကာကွယ်ပေးဖို့ တောင်းဆိုထားပါတယ်။

****************************************

 

“လူဆိုးဂိုဏ်းခေါင်းဆောင် ထောင်ဖောက်လွတ်မြောက်ပြီးနောက် တစ်နိုင်ငံလုံး အရေးပေါ်ကာလ ကြေညာလိုက်ရတဲ့ အီကွေဒေါ”

 

အီကွေတာနိုင်ငံလို့ လူသိများတဲ့ အီကွေဒေါတို့ ရုပ်ရှင်ဆန်တဲ့ဖြစ်ရပ်တစ်ခုကြောင့် ကမ္ဘာ့သတင်းတွေအလယ် နေရာယူနေကြပါပြီ။

 

အီကွေဒေါ အကျဉ်းထောင်ထဲကနေ နာမည်ကြီး မူးယစ်ရာဇာတစ်ယောက် ထွက်ပြေးလွတ်မြောက် သွားခဲ့တဲ့ဖြစ်စဉ်ကြောင့် နိုင်ငံတဝန်း ဆူပူသောင်းကြမ်းမှုတွေ ဖြစ်ပေါ်လို့နေပါတယ်။ အဲဒီလူတစ်ယောက် လွတ်မြောက်သွားမှုဟာ အကျဉ်းထောင်တွေထဲ ထောင်ဆူတာတွေ၊ ရပ်ရွာတွေထဲ အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်တာ၊ ဗုံးခွဲတာ၊ အဆောက်အအုံတွေထဲ ဝင်ရောက်စီးနင်းတာတွေ ဆက်တိုက်ဆိုသလို ပေါ်ပေါက်လို့ နေပါတယ်။

 

ဒါကြောင့် နိုင်ငံရဲ့ လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့ဝင်တွေတင် မဟုတ်ဘဲ ဒီအရေးအခင်းကို စစ်တပ်အထိ ဝင်ရောက် ဖြေရှင်းပေးနေရပါတယ်။ အခုဖြစ်ရပ်နဲ့ပတ်သက်လို့ အီကွေဒေါ စစ်တပ် အကြီးအကဲ ရေတပ်ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ဂျေမီဗီလာက “အီကွေဒေါ ပြည်သူတွေ စိတ်ရှည်သည်းခံပြီး ကောင်းတဲ့မျှော်လင့်ချက်တွေ ထားရှိဖို့၊ အီကွေဒေါ စစ်တပ်အပေါ် ယုံကြည်ဖို့ တောင်းဆိုလိုပါတယ်။ နိုင်ငံထဲ ငြိမ်းချမ်းတည်ငြိမ်မှု အမြန်ဆုံး ပြန်လည် တည်ဆောက်နိုင်အောင် ကျွန်တော်တို့ဘက်က အစွမ်းကုန် ကြိုးစားနေပါတယ် ” လို့ ပြောပါတယ်။

 

အီကွေဒေါနိုင်ငံအတွင်း အကြမ်းဖက်ဖြစ်ရပ်တွေ ဆက်တိုက်ပေါ်ပေါက်ခဲ့ပြီးတဲ့နောက် သမ္မတ ဒန်နီရယ် နိုဘိုအာက ရက် ၆၀ အရေးပေါ် အခြေအနေ ကြေညာထားပါတယ်။ အဲဒီနောက် ရာဇဝတ်ဂိုဏ်းတွေရဲ့ အဖွဲ့ဝင်တွေအဖြစ် သံသယရှိသူ ၃၀ဝ ကျော်ကို ဖမ်းဆီးထားတယ်လို့ အီကွေဒေါ စစ်တပ်က ထုတ်ပြန်ပါတယ်။

 

ဒါ့အပြင် လူဆိုးတွေ ဖမ်းဆီးထားတဲ့ ဓားစာခံ အယောက် ၄၀ ကျော်ကို ကယ်ဆယ်နိုင်ခဲ့ပြီး လက်နက်ခဲယမ်းတွေ ပေါက်ကွဲစေတတ်တဲ့ပစ္စည်းတွေ အမြောက်အများကိုလည်း သိမ်းဆည်းရရှိထားတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

****************************************

 

“တရုတ် အခက်၊ အမေရိကန် အချက်ဖြစ်သွားတဲ့ ထိုင်ဝမ်သမ္မတသစ်”

 

ကမ္ဘာတစ်ဝန်း စိတ်ဝင်တစား စောင့်ကြည့်ခံနေရတဲ့ ထိုင်ဝမ်ကျွန်းစုနိုင်ငံရဲ့ ၁၆ ယောက်မြောက် သမ္မတအဖြစ် အမေရိကန်ဘက်ယိမ်းသူ လိုင်ချင်းတီက သမ္မတအဖြစ် ထိုင်ဝမ်ပြည်သူတွေက ဇန်နဝါရီ ၁၃ ရက် စနေ‌နေ့မှာ ရွေးကောက်လိုက်ကြပါတယ်။

 

သူဟာ ထိုင်ဝမ်ရဲ့ ၁၆ ယောက်မြောက်သမ္မတအဖြစ် ဆန္ဒမဲ ငါးသန်းကျော်ရတဲ့ ပထမဆုံးသမ္မတအဖြစ်လည်း မှတ်တမ်းဝင်ခဲ့ပါတယ်။

 

လိုင်ဟာ လက်ရှိသမ္မတ ဆိုင်အင်ဝမ်ရဲ့ ဒီမိုကရက်တစ်တိုးတက်ရေးပါတီ(DPP)ကပဲဖြစ်ပါတယ်။ DPP ပါတီဟာ တရုတ်ထက် အမေရိကန်ကို လိုလားသူတွေဖြစ်သလို တိုင်းပြည်စီးပွားရေးကို ဦးစားပေးသူတွေပါ။

 

ဒါကြောင့် ယူကရိန်း၊ အစ္စရေးအရေးနဲ့ ကျပ်တည်းနေတဲ့ အမေရိကန်အတွက် စိတ်အေးစရာ ဖြစ်သွားခဲ့တဲ့ သဘောပါ။ ပြည်မထဲ ပြန်ဆွဲသွင်းချင်နေတဲ့ တရုတ်အတွက်တော့ ထိုင်ဝမ်အရေးဟာ ရင်လေးစရာဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။ ဆိုတော့ ထိုင်ဝမ်အရေးဟာ  “တရုတ် အခက်၊ အမေရိကန် အချက်ဖြစ်သွားရပါပြီ။

 

၂၀၂၄ ရွေးကောက်ပွဲမှာ လိုင်ဟာ မဲပေးခွင့်ရှိသူ ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံသား ၁၉ ဒဿမ ၅ သန်းထဲက ဆန္ဒမဲအရေအတွက် ငါးသန်းခွဲကျော်၊ ၄၀ ရာခိုင်နှုန်း‌ကျော်နဲ့ ရွေးကောက်ခံလိုက်ရတာပါ။

 

သူ့နောက်မှာတော့ တရုတ်နဲ့ ငြိမ်းချမ်းလိုတဲ့ ကူမင်တန်ပါတီ(KMT)က ဟိုယုအင် (Hou Yu-ih)က ဆန္ဒမဲ လေးသန်းခြောက်သောင်းကျော်၊ ၃၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော်နဲ့ ဒုတိယ၊ ထိုင်ဝမ်ပြည်သူ့ပါတီ(TPP)က ကိုဝမ်ဂျီ (Ko Wen-je)က မဲသုံးသန်းခြောက်သောင်းကျော်၊ ၂၆ ရာခိုင်နှုန်းကျော်နဲ့ တတိယလိုက်ခဲ့တာပါ။

 

လိုင်ကို တရုတ်က မလိုလားဘဲ မဲမပေးခင်ကပင် သူ့ကို မဲမပေးကြဖို့ တရုတ်ဘက်က တိုက်တွန်းထားတာပါ။ လိုင်ကို လက်ရှိသမ္မတ ဆိုင်အင်ဝမ်ထက် အမေရိကန်ဘက်ယိမ်းသူလို့ တရုတ်မှတ်ယူထားပြီး “ပြဿနာအိုး” လို့ နာမည်ပြောင် ပေးခံထားရသူပါ။

 

လိုင် ထိုင်ဝမ်သမ္မတဖြစ်လာတာနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ပြည်မသားတွေ သဘောမကျတဲ့အကြောင်း လူမှုကွန်ရက်တွေပေါ် အပြောများနေကြပါတယ်။ “ငါတို့တော့ မအံဩတော့ပါဘူး။ ဒါက လေးနှစ်ကြာတိုင်းဖြစ်နေကျပါပဲ” လို့ ပြောသလို “ထိုင်ဝမ်ကိုတော့ မကယ်တင်နိုင်တော့ဘူး” လို့ ပြောတဲ့သူက ပြောကြပါတယ်။

 

လိုင် သမ္မတဖြစ်လာတာကို သူပြိုက်ဘက်တွေအပါအဝင် လက်ရှိသမ္မတတို့က ဂုဏ်ပြုစကားတွေ အသီးသီး ထုတ်ပြောခဲ့ကြပါတယ်။

 

“ကျွန်မတို့ချစ်တဲ့ ထိုင်ဝမ်နဲ့ လွတ်လပ်မှုအတွက် ဘယ်လိုအတားဆီးနဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေကိုမဆို ဖြတ်ကျော်နိုင်ကြောင်း ပြည်သူတွေက ပြသခဲ့ပြီး ဘယ်အရာကမှ ဒီမိုကရေစီကို ထိန်းသိမ်းဖို့ အဟန့်အတားမရှိတော့ပါဘူး” လို့ ဆိုင်အင်ဝမ် (Tsai Ing-Wen)က ပြောပါတယ်။

 

ပြီးခဲ့တဲ့ ၁၉၉၆ ခုနှစ်မှစလို့ ထိုင်ဝမ်မှာ လေးနှစ်တစ်ကြိမ် ရွေးကောက်ပွဲတွေ ကျင်းပခဲ့ရာမှာ အများဆုံး အနိုင်ရခဲ့ဖူးတဲ့အထဲ ၁၉၉၆၊ ၂၀၀၈ နဲ့ ၂၀၁၂ ခုနှစ်တို့မှာ ကူမင်တန်(KMT)က သုံးကြိမ်၊ ဒီမိုကရက်တစ်တိုးတက်ရေးပါတီ(DPP)ကတော့ ၂၀၀၀ ၊၂၀၀၄၊၂၀၁၆၊၂၀၂၀ ခုနှစ်တို့အပြင် အခု ၂၀၂၄ ခုနှစ်မှာလည်း အနိုင်မှတ်တမ်းဝင်ခဲ့တာကြောင့် ငါးကြိမ်အထိ အနိုင်ရခဲ့တာဖြစ်သလို သမ္မတ သုံးဆက်မြောက်ဆက်တိုက် အနိုင်ရခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။